2-6 Yaş Çocuklarında Yalan

Bizim en çok karşılaştığımız sorunlardan biri de yalandır. Çocuğun yalanı ve gerçeği ayıramadığı hayal gücünün ve haz duygusunu yoğun yaşadığı dönemlerdir erken çocukluk dönemi. Ancak biz yetişkinler bunun bir ahlak sorunu olduğunu düşündüğümüz için, bu tür durumlarda savunmaya geçeriz. Siz sittin sene bu davranışların doğal olduğunu anlatsanız da “benim çocuğum asla yalan söylemez” der, karşı tarafı suçlayarak bol bol kalp kırarız.O yüzden hep dediğim gibi, eğer ebeveyn olmaya kara verdiyseniz ki beklemediğiniz bir gebelik olsa dahi, önünüzde çocuk gelişimini araştıracağınız tam 9 ayınız var… Peki, bu yalan işi nedir?
2-6 yaş arası çocukların yalan söyleme nedenleri, gelişimsel özellikleri ve çevresel etmenlerle yakından ilişkilidir. Bu yaş grubu, gerçek ile hayal arasındaki farkı tam olarak anlayamayabilir ve yalan söylemeleri genellikle bilinçli bir kötü niyetten değil, gelişimsel süreçlerden kaynaklanır. İşte bu yaş grubunda yalan söylemenin başlıca nedenleri:

1. Hayal Gücünün Gelişimi
Bu yaşta çocuklar hayal güçleri çok aktiftir ve gerçeği hayalle karıştırabilirler. Örneğin, bir hikâye uydurduklarında bunu bir yalan olarak değil, bir oyun ya da eğlenceli bir anlatı olarak görebilirler.

2. Kendini Koruma İçgüdüsü
Çocuklar, yaptıkları bir hata veya kural ihlali nedeniyle cezalandırılmaktan korktukları için gerçeği gizleyebilirler. Bu durum genellikle çevrenin sert tepkilerinden kaçınma arzusundan kaynaklanır.

3. Dikkat Çekme İsteği
Eğer çocuk, çevresindekilerin ilgisini çekmekte zorlanıyorsa, abartılı veya doğru olmayan hikâyeler anlatarak dikkat çekmeye çalışabilir.

4. Rol Modellerden Öğrenme
Çocuklar, çevrelerindeki yetişkinleri taklit eder. Eğer bir yetişkin, çocuk önünde gerçeği çarpıtan bir davranış sergiliyorsa, çocuk bunu öğrenebilir ve taklit edebilir.

5. Empati Gelişiminde Eksiklik
Bu yaş grubunda çocuklar, başkalarının duygularını anlamada ve empati kurmada henüz tam olarak gelişmemiş olabilirler. Bu durum, söyledikleri yanlış bilgilerin başkalarını nasıl etkileyebileceğini anlamalarını zorlaştırır.

6. Sınırları Test Etme
Çocuklar, hangi davranışların kabul edilebilir olduğunu ve hangi durumların tepki çekeceğini anlamak için bazen yalan söyleyerek sınırları test edebilirler.

7. Fantezi ve Gerçek Arasında Kararsızlık
Çocuklar, fantezi dünyalarıyla gerçek dünya arasında gidip gelebilirler. Örneğin, bir oyunda “uçtum” dediklerinde bunu bir yalan olarak değil, hayal güçlerinin bir yansıması olarak söyleyebilirler.

Ailelere Öneriler
Çocuğu cezalandırmak yerine, gerçeği söylemesinin neden önemli olduğunu sakin bir şekilde anlatın.

Aşırı tepkilerden kaçının ve çocuğun kendini güvende hissetmesini sağlayın.

Dürüst davranışı övün ve teşvik edin.

Çocuğunuzla açık bir iletişim kurarak onun duygularını ve ihtiyaçlarını anlamaya çalışın.

Bu dönemde yalan, genellikle gelişimsel bir süreçtir ve doğru yönlendirme ile zamanla azalır. Önemli olan, çocuğunuzun neden böyle bir davranış sergilediğini anlamak ve uygun bir şekilde tepki vermektir. Dip not: Çocuğun yalan söylemesi gelişimsel bir davranış olsa da yalan öğretilen bir durumdur ve haz duygularının yoğun olduğu dönem içinde ki çocuk etrafına ne kadar büyük zararlar verdiğini bilmeden sırf kendi istediği olsun diye yalan söyler. Bu yalanın dozu ebeveynin verdiği tepkiye göre şiddetini değiştirir. Ayrıca çocuğa farkında olmadan yönlendirici sorular sorduğunuzda çocuk bu sorulardan yola çıkarak hedefine ulaştığını algılar ve size sizin duymanızı istediği cevaplar verir. Örneğin; kırılan bardak için çok tepki verdiyseniz çocuk kabahatini kardeşinin üzerine atar ya da eşinizin sert konuşmasını çocuğun yanında sürekli eleştiriyorsanız, çocuk babayla/anneyle yalnız kaldığında rahatlıkla “babam/annem beni  dövdü” diyebilir. Çünkü çocuk bu doğacak kargaşada kendince daha çok sevildiğini düşünür. Zira anne babası kendi için tartışıyordur. Ya da kalmayı istemediği bir ortamda ki bu kuralları olan yerlerdir çoğunlukla, bu durumda da çocuk kimsenin gözünün yaşına bakmaz ve yalan söyler. Hiç bir şey yapamazsa “ya yemek vermediler” der ya da “arkadaşım beni dövdü” der. Anlayacağınız çocuğun hayal dünyasının genişliği yalan söyleme potansiyelini arttırırken ebeveyn davranışları da bu dönemin uzamasına, yoğun geçmesine neden olur. O yüzden lütfen çocuklarınızı iyi tanıyın ve bu olumsuz davranışlarının kalıcı hale gelmemesi içinde çocuğunuzla açık iletişim kurmayı ihmal etmeyin. Şimdilik her zaman olduğu gibi hoşça kalın, akıl ve beden sağlığınızı korumaya çalışın!

Seray  LEVENT

ÖZGECAN ÇOCUK YUVASI ve KULÜBÜ